Το δύσκολο θέμα του θανάτου
Μου πήρε αρκετό καιρό για να γράψω το παρόν κείμενο. Για να αποφασίσω να το γράψω. Ενώ είχα διαλέξει το θέμα εδώ και καιρό, συνήθως κάτι προέκυπτε και το ανέβαλλα, με κυριότερη την πρόφαση του φόρτου εργασίας. Και μιλάω για “πρόφαση” γιατί θεωρώ ότι το θέμα του θανάτου είναι όντως δύσκολο. Κάποιες φορές μάλιστα είναι τόσο δύσκολο, που μπορεί να σου πάρει μήνες για ν’ αποφασίσεις να γράψεις ένα κείμενο γι’ αυτό.
Ο θάνατος είναι παρών στη ζωή μας από τα πρώτα κιόλας χρόνια μας. Τα παιδιά μπορεί να “χάσουν” το αγαπημένο τους κατοικίδιο ή να δουν ένα σκοτωμένο ζωάκι στο δρόμο. Μπορεί να πεθάνει κάποιος από τους παππούδες ή να παρατηρήσουν ότι τα έντομα που πατάνε στο χώμα δεν κινούνται πια. Παρ’ όλα αυτά συχνά οι γονείς τους δυσκολεύονται να τους μιλήσουν για το θάνατο. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ακούσει ως παιδιά την εκδοχή του “μακρινού ταξιδιού” ή το γεγονός ότι το αγαπημένο μας πρόσωπο μας βλέπει πια “από ψηλά”.
Κι ενώ οι γονείς είναι πεπεισμένοι ότι προβάλλουν αυτές τις ωραιοποιημένες ιστορίες για να προστατεύσουν τα παιδιά τους, κάτι τέτοιο δεν είναι πάντα αλήθεια. Για την ακρίβεια, δεν είναι ολόκληρη η αλήθεια. Οι περισσότεροι νιώθουν από αμήχανα ως δυσάρεστα όταν τα παιδιά τους ζητάνε να μάθουν για το θάνατο. Ένα θέμα που μπορεί να τους διακινεί τεράστιο υπαρξιακό άγχος και το οποίο καλούνται να επεξηγήσουν στα παιδιά τους. Δε θα ξεχάσω την ιστορία μίας θεραπευόμενης που έχασε τον πατέρα της σε πολύ τρυφερή ηλικία. Η μητέρα της έστειλε την ίδια και την αδερφή της στο χωριό με τους παππούδες -τους γονείς του πατέρα- ώστε να μην καταλάβουν “κάτι” τα παιδιά και να τους το πουν στη συνέχεια “πιο μαλακά”. Οι γονείς του πατέρα της όμως, όπως είναι φυσικό, πενθούσαν. Ήταν ευερέθιστοι, έκλαιγαν, φορούσαν μαύρα και είχαν καλύψει τους καθρέφτες κατά την παράδοση. Κάθε φορά που τα κοριτσάκια ρωτούσαν γιατί το έκαναν αυτό, ξεσπούσαν σε κλάματα, δημιουργώντας συναισθήματα ενοχών και αγωνίας στα παιδιά. Ένα εξαιρετικά τραυματικό γεγονός που δημιούργησε δηλαδή πολλαπλά τραύματα στα παιδιά. Κάτι που η θεραπευόμενή μου πάσχισε πολύ για να κατανοήσει και να συγχωρήσει στη μητέρα της.
Συχνά ρωτώ τους θεραπευόμενους τι είναι αυτό που τους φοβίζει σε σχέση με το θάνατο. Οι περισσότεροι σαστίζουν. Η ανυπαρξία, η μοναξιά, ο πόνος και τα γηρατειά είναι μερικές από τις απαντήσεις που παίρνω. Εκεί χρησιμοποιώ πολλά από τα επιχειρήματα του Ι. Γιάλομ, κορυφαίου υπαρξιακού θεραπευτή που έχει αναφερθεί εκτενώς στο θέμα του θανάτου. Ένα από τα βασικότερα είναι πώς είναι δυνατόν να διακινεί τόσο άγχος το πώς θα είναι ο κόσμος χωρίς εμάς, ενώ σπάνια κάποιος αγχώνεται ή δυσαρεστείται με το πώς ήταν ο κόσμος πριν αυτός έρθει στη ζωή. Ένα άλλο επιχείρημα που βρίσκω εξαιρετικά ανακουφιστικό είναι το ότι ο θάνατος είναι μία εξαιρετική ευκαιρία να επηρεάσουμε και να διδάξουμε τους σημαντικούς άλλους που βρίσκονται στη ζωή μας. Θεωρώ ότι οι άνθρωποι που δεν αποφεύγουν το γεγονός του θανάτου, αλλά αντίθετα φροντίζουν να “κλείσουν τους λογαριασμούς τους”, ν’ αποχαιρετίσουν και ν’ αποχαιρετιστούν βιώνουν σημαντικά λιγότερη αγωνία από τους ανθρώπους που αρνούνται αυτό το γεγονός.
Μία από τις σημαντικότερες εμπειρίες της ζωής μου ήταν η νοσηλεία μου στο νοσοκομείο. Δυστυχώς οι συνθήκες ήταν τέτοιες που γεύτηκα για τα καλά το φόβο του -πρόωρου- θανάτου όταν ήμουν 25 ετών. Δεν πιστεύω ότι έχω βιώσει άλλη εμπειρία που να με έχει συνδέσει περισσότερο με τη ζωή. Αυτή η εμπειρία με βοήθησε να συναισθάνομαι τον ανθρώπινο πόνο και την αγωνία του αφανισμού. Αυτή η εμπειρία με έκανε καλύτερη θεραπεύτρια απ’ ότι θα γινόμουν εάν δεν τη είχα ζήσει.
Το ίδιο το γεγονός του θανάτου λοιπόν, όσο λιγότερο το απωθούμε και του αντιστεκόμαστε, μπορεί ν’ αποτελέσει τη μεγαλύτερη έμπνευση για ζωή. Είναι βέβαια πολύ εύκολο να το λησμονήσουμε. Είναι πολύ δελεαστικό να το απωθήσουμε. Είναι εύκολο να ζήσουμε μία ζωή αμυνόμενοι στην ιδέα του θανάτου. Αυτή όμως θα είναι μία ζωή χωρίς επίγνωση. Ο άνθρωπος όμως που αναγνωρίζει ότι κάθε μέρα είναι μοναδική, ότι η ζωή και η ύπαρξή του είναι μοναδική, φροντίζει να της δίνει νόημα και ουσία. Είναι παρών στη ζωή του. Και αυτό είναι το μεγαλύτερο κέρδος που μπορούμε να πάρουμε από το γεγονός του θανάτου.
