Η πρόκληση της αλλαγής
Η αλλαγή μπορεί φαινομενικά να είναι μία κατανοητή έννοια, αλλά για την ψυχοθεραπεία αποτελεί πολλές φορές μεγάλη πρόκληση. Η διαδικασία της ψυχοθεραπείας άλλωστε τις περισσότερες φορές αποσκοπεί σ’ αυτή, την αλλαγή, τη μετακίνηση, το προχώρημα. Κι ενώ μπορεί οι ίδιοι οι θεραπευόμενοι να την αποζητούν, μπορεί πολλές φορές να αντιστέκονται και να την εμποδίζουν με σθένος.
Το πρώτο ραντεβού, όπου τίθεται το πλαίσιο της θεραπείας, είναι ενδεικτικό. Συχνά δεν παραλείπω να επισημαίνω στους θεραπευόμενους ότι η ψυχοθεραπεία είναι μία συνεργατική διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο εμπλεκόμενες μεριές πρέπει -σχηματικά- να επενδύσουν το 100% των δεξιοτήτων τους για να έχει απόλυτη επιτυχία. Αν όμως ο θεραπευτής βάλει το καλύτερο κομμάτι του και ο θεραπευόμενος περιμένει η απάντηση να έρθει χωρίς τη δική του συμμετοχή, τότε η διαδικασία σύντομα θα τελματώσει. Σε αυτό το σημείο έρχεται η πρώτη αλλαγή για πολλούς θεραπευόμενους και αφορά στη σταδιακή εμπλοκή τους στη διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Αυτό έχει να κάνει με την ανάληψη ευθύνης και είναι συχνά μία πολυδιάστατη διεργασία. Εμπλέκομαι στην ψυχοθεραπεία σημαίνει αναλαμβάνω την ευθύνη της ζωής μου και δεν περιμένω την απάντηση να έρθει με μαγικό τρόπο από κάποιον άλλον πέρα από εμένα. Μπορεί αυτό να φαίνεται αυτονόητο, αλλά αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της θεραπείας.
Πρέπει όμως να έχουμε κατά νου ότι στα ανθρώπινα συστήματα υπάρχει συχνά μία συνειδητή ή ασυνείδητη ανάγκη ομοιόστασης -να παραμείνουν δηλαδή σταθερά- και ένας δισταγμός μπροστά στο άγνωστο. Ένα ζευγάρι, για παράδειγμα, που έχει υιοθετήσει ένα συγκεκριμένο τρόπο να συναλλάσσεται, πρέπει να φροντίσει να τον αντικαταστήσει δομώντας κάτι άλλο στη θέση του. Θυμάμαι, για παράδειγμα, μία κοπέλα που είχε έρθει στο γραφείο μου προβληματισμένη γιατί κάθε φορά που θύμωνε με το σύντροφό της, κατέφευγε σε πολύ επικριτικούς και μειωτικούς χαρακτηρισμούς για το πόσο ανώριμος και ανεπαρκής ήταν και πόσο συχνά την απογοήτευε.
Το ενδιαφέρον είναι ότι όσο περισσότερο προχωρούσε η ίδια στη θεραπεία της, τόσο πιο προκλητικός ήταν ο σύντροφός της ώστε να εμπλακούν ξανά στον ίδιο γνώριμο καυγά που θα οδηγούσε στην ταπείνωσή του. Σε μία διαφωνία τους λοιπόν, της είπε: “Δε χρειάζεται να μου το πεις. Το βλέπω στα μάτια σου τι σκέφτεσαι για μένα. Πόσο άχρηστος και λίγος είμαι για σένα.”
Επίσης, για ν’ αλλάξει κάποιος, συχνά χρειάζεται ν’ αντιληφθεί τις επιλογές του. Πολλές φορές έρχονται άνθρωποι στο γραφείο μου που διατείνονται ότι “τα έχουν δοκιμάσει όλα”, πράγμα σαφώς αναληθές. Το πιο ακριβές είναι να σκεφτεί κανείς ότι έχουν δοκιμάσει τις επιλογές που έχουν σκεφτεί, αλλά μπορεί να χρειάζεται να κάνουν ένα βήμα πίσω και να δουν όλη την εικόνα. Ότι δηλαδή μπορεί να υπάρχει ένα πλήθος επιλογών που ή είναι ανεξερεύνητες ή δεν έχουν αξιολογηθεί σωστά. Μπορεί κάποιος, για παράδειγμα, να έχει εξετάσει όλους τους τρόπους να βγάλει περισσότερα χρήματα από τη δουλειά του, αλλά να μην έχει εξετάσει το ενδεχόμενο να βρει άλλη δουλειά ή να κάνει δύο δουλειές συγχρόνως ή να ζητήσει από το/τη σύντροφό του να εργαστεί κι αυτός/ή.
Υπάρχει κάτι πολύ ενδιαφέρον όσον αφορά τις αλλαγές και πόσο πολυδιάστατο φαινόμενο είναι. Σε ποιο βαθμό δηλαδή μία εσωτερική μετακίνηση μπορεί να διακινήσει μία άλλη, σε πρακτικό επίπεδο. Θυμάμαι ένα νεαρό που είχε έρθει πριν κάποιο καιρό στο γραφείο μου, ακινητοποιημένος από την απογοήτευση λόγω μακροχρόνιας ανεργίας. Ένας νέος άνθρωπος που ένιωθε αποδυναμωμένος και ελλειμματικός. Ήταν αλήθεια ότι αυτός ο άνθρωπος πήγαινε σε ένα σωρό συνεντεύξεις χωρίς αποτέλεσμα. Προχωρώντας στη θεραπεία του όμως, νιώθοντας ο ίδιος πιο ικανός και επαρκής και αναλαμβάνοντας την ευθύνη της ζωής του, πράγμα που προϋπέθετε μετακίνηση από πεποιθήσεις χρόνων και από μαθημένους ρόλους, μπόρεσε να βρει μία δουλειά που αξιοποιούσε τις πλούσιες δεξιότητές του. Αυτό δεν έγινε με μαγικό τρόπο. Όταν όμως ο ίδιος συνειδητοποίησε ότι είναι απόλυτα επαρκής να κάνει “τη δύσκολη δουλειά” της ψυχοθεραπείας, ένιωσε ικανός και έτοιμος να μπει στην αγορά εργασίας.
Η αντίσταση στην αλλαγή λοιπόν είναι μία πολύ συχνή πρόκληση που έχουν να απαντήσουν οι ψυχολόγοι. Μπορεί κάποιος που έχει φτάσει στο κατώφλι μίας σημαντικής αλλαγής στη ζωή του, να μένει άνεργος και ν’ αναγκάζεται να διακόψει την ψυχοθεραπεία ή ένας άνθρωπος να μη φέρνει ποτέ ένα συγκεκριμένο θέμα για θεραπεία, αφού “τον προλαβαίνουν” συνεχώς άλλα, “πιο επείγοντα”, θέματα. Μία πρόκληση που πρέπει και οι ίδιοι οι θεραπευτές ν’ απαντούν καθημερινά στη δική τους ζωή όσο κι αν κινδυνεύουν ν’ αποσταθεροποιηθούν. Γιατί πολλές φορές η σταθερότητα μπορεί να είναι μεν το ζητούμενο, αλλά όχι και το καλύτερο. Άλλωστε, καθετί που δεν αλλάζει, κινδυνεύει να πεθάνει.
